Γλαύκωμα
Τι είναι το γλαύκωμα
Είναι μια πάθηση του οπτικού νεύρου, το μέρος του οφθαλμού που μεταφέρει τις εικόνες στον εγκέφαλο προκειμένου να γίνουν αντιληπτές. Το οπτικό νεύρο αποτελείται από οπτικές ίνες (και συνδετικό ιστό) που σαν μικροσκοπικά καλώδια μεταφέρουν την οπτική πληροφορία κωδικοποιημένη σε ηλεκτρικούς παλμούς.
Οι νευρικές ίνες αυτές είναι τοπογραφικά κατανεμημένες και εξυπηρετούν αυστηρά καθορισμένα σημεία του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, που είναι το φωτοευαίσθητο φιλμ του ματιού. Έτσι κάθε σημείο του αντιληπτού περιβάλλοντος, που ονομάζεται οπτικό πεδίο, αντιπροσωπεύεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή του αμφιβληστροειδούς και κατ επέκταση του οπτικού νεύρου.
Όταν υπάρξει κάποια βλάβη του νεύρου η όποια συνοδεύεται από απώλεια νευρικών ινών, μειώνεται η ευαισθησία της αντίστοιχης περιοχής του ματιού στο φως, δηλαδή δημιουργείται ένα έλλειμμα στο οπτικό πεδίο. Στην περίπτωση του γλαυκώματος, η απώλεια αυτή συντελείται πολύ σταδιακά και δεν γίνεται αντιληπτή από τον ασθενή πριν πάρει μεγάλες διαστάσεις. Όταν καταστραφεί τελικά το οπτικό νεύρο, επέρχεται τύφλωση.
Το γλαύκωμα είναι η κυριότερη αίτια τύφλωσης στις ΗΠΑ ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους, που όμως μπορεί να αποφευχθεί με πρώιμη διάγνωση και κατάλληλη θεραπεία στις περισσότερες περιπτώσεις.
Πως προκαλείται το γλαύκωμα
Διαφανές υγρό που ονομάζεται υδατοειδές κυκλοφορεί συνεχώς στο εσωτερικό του ματιού που υποκαθιστά την κυκλοφορία του αίματος. Προκειμένου να διατηρείται το εσωτερικό του ματιού υγείες και η πίεση του σε φυσιολογικά επίπεδα, μικρή ποσότητα του υγρού αυτού παράγεται συνεχώς και πρέπει να αποχετεύεται με τον ίδιο ρυθμό. Η αποχέτευση του υδατοειδούς γίνεται μέσω ενός ηθμού που σε μικροσκοπικό επίπεδο μοιάζει με σφουγγάρι που βρίσκεται στην γωνία μεταξύ ίριδας και κερατοειδούς όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.
Σχήμα 1: Ανατομία προσθίου θαλάμου του οφθαλμού. Κίτρινο βέλος δείχνει την κυκλοφορία του υδατοειδούς υγρού.
Αν για οποιοδήποτε λόγο η αποχετευτική συσκευή αυτή αποφραχτεί, λογά του ότι το μάτι είναι ένα κλειστό σύστημα, η πίεση στο εσωτερικό του αυξάνεται και σταδιακά καταστρέφει το οπτικό νεύρο. Βάση πληθυσμιακών μελετών έχουν καθοριστεί επίπεδα πίεσης που θεωρούνται φυσιολογικά για το μέσο ορό των ασθενών.
Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι το οπτικό νεύρο δεν έχει την ιδία ανοχή σε αύξηση της ενδοφθαλμίας πίεσης σε όλους. Έτσι, μια πίεση που είναι ανεκτή σε κάποιο άτομο για δεκαετίες χωρίς εμφανή σημεία βλάβης, μπορεί να είναι καταστρεπτική για ένα άλλο άτομο με προδιάθεση γλαυκώματος.
Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι γλαυκώματος
Χρόνιο γλαύκωμα ανοικτής γωνίας: αποτελεί τον συνηθέστερο τύπο στην Ευρώπη και ΗΠΑ. Ο κίνδυνος ανάπτυξης γλαυκώματος ανοικτής γωνίας αυξάνει με την ηλικία, λογω του ότι το σύστημα αποχέτευσης γίνεται λιγότερο αποτελεσματικό με την πρόοδο της ηλικίας γεγονός που οδηγεί σε σταδιακή αύξηση της ενδοφθαλμίας πίεσης και βλάβη του οπτικού νεύρου.
Συνήθως ο τύπος αυτός γλαυκώματος δεν προκαλεί συμπτώματα μέχρι να καταστραφεί ένα μεγάλο μέρος του οπτικού νεύρου, όποτε και περιορίζεται το οπτικό πεδίο του ματιού παρά πολύ η αρχίζει να μειώνεται η κεντρική όραση. Αν το γλαύκωμα έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, η όραση συνεχίζει να μειώνεται και ο ασθενής μπορεί να καταλήξει σε τύφλωση. Η δυσμενής αυτή εξέλιξη ενδέχεται να μην μπορεί να αποφευχθεί ακόμα και μετά από θεραπεία.
Γλαύκωμα κλειστής γωνίας: σε μερικά μάτια, από κατασκευής η ίριδα βρίσκεται πολύ κοντά στην περιφέρεια του κερατοειδούς και συνεπώς η γωνία αποχέτευσης του υδατοειδούς υγρού είναι στενή. Υπό ορισμένες συνθήκες η ίριδα μπορεί να έλθει σε επαφή με την οπίσθια επιφάνεια του κερατοειδούς, αποφράσσοντας την γωνία αποχέτευσης και δημιουργώντας έτσι απότομη αύξηση της πίεσης που φτάνει σε επίπεδα πολλαπλάσια του φυσιολογικού.
Η μεγάλη και οξεία αύξηση πίεσης προξενεί τα παρακάτω συμπτώματα:
Το συμβάν αυτό χρήζει επείγουσας αντιμετώπισης διαφορετικά μπορεί να καταλήξει σε τύφλωση μέσα σε διάστημα ωρών. Τα 2/3 των ασθενών με γλαύκωμα κλειστής γωνίας αναπτύσσουν βλάβη των ματιών τους σταδιακά και χωρίς συμπτώματα πριν την εμφάνιση ενός οξέος επεισοδίου όπως περιγράφεται παραπάνω.
Δευτερογενές γλαύκωμα: στις περιπτώσεις αυτές ένα μάτι καταλήγει με αυξημένες πιέσεις και γλαυκωματική βλάβη εξ αιτίας παθολογικών παραγόντων και όχι κατασκευαστικής προδιάθεσης η πρώιμης γήρανσης του αποχετευτικού του συστήματος. Δευτερογενές γλαύκωμα μπορεί να προκύψει από χρονιές φλεγμονές, οφθαλμικά τραύματα, από επιπλοκές οφθαλμικού χειρουργείου και μετά από παρατεταμένη χρήση φαρμάκων που περιέχουν κορτιζόνη.
Ποιος έχει κίνδυνο εμφάνισης γλαυκώματος
Οι πιο συνήθεις προδιαθεσικοι παράγοντες είναι:
Ο οφθαλμίατρος συνεκτιμώντας τους παράγοντες κίνδυνου που υπάρχουν σε έναν ασθενή αποφασίζει κατά πόσο μπορεί να στοιχειοθετηθεί μια διάγνωση γλαυκώματος και αν και πότε πρέπει να αρχίσει θεραπεία. Ακόμα αν υπάρχουν παράγοντες κίνδυνου αλλά χωρίς βεβαιότητα διάγνωσης, ο ασθενής πρέπει να παρακολουθείται σε τακτά χρονικά διαστήματα προκειμένου να επιβεβαιωθεί η υποψία οπότε και αρχίζει θεραπεία η να αποδεδειχθεί η απουσία γλαυκώματος.
Πώς ανιχνεύεται ένα γλαύκωμα
Οφθαλμολογική εξέταση σε κανονικά χρονικά διαστήματα, ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 40 ακόμα και αν δεν υπάρχουν συμπτώματα. Μεμονωμένη μέτρηση ενδοφθαλμίας πίεσης δεν αρκεί για τον αποκλεισμό γλαυκώματος. Μια ολοκληρωμένη εξέταση που περιλαμβάνει και αξιολόγηση της εμφάνισης του οπτικού νεύρου όπως και ενδεχομένως εξέταση της γωνίας αποχέτευσης υδατοειδούς η ακόμα και εξέταση οπτικών πεδίων, μπορεί να δώσουν τις απαραίτητες πληροφορίες.
Συγκεκριμένα, η εξέταση οπτικών πεδίων, είναι ο εγκυρότερος τρόπος διάγνωσης και παρακολούθησης γλαυκώματος σε άτομα που μπορούν να συνεργαστούν και να την ολοκληρώσουν με επιτυχία. Κατά την διάρκεια αυτής της εξέτασης, υπό συνθήκες ελεγχόμενου φωτισμού, προβάλλονται φωτεινές κηλίδες σε διάφορα σημεία του χώρου.
Κάθε φορά που ένα φωτεινό σημείο γίνει αντιληπτό, ενώ προσηλώνει το βλέμμα του ευθεία μπροστά ο εξεταζόμενος πιέζει ένα κουμπί και το συμβάν καταγράφεται. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται λεπτομερής χαρτογράφηση της ευαισθησίας του αμφιβληστροειδή και το αποτέλεσμα συγκρίνεται με τα δεδομένα από το μέσο ορό φυσιολογικών ατόμων. Επίσης με την βοήθεια Η/Υ γίνεται ανίχνευση τυχών ανομοιογένειας της ευαισθησίας στο φως αντιδιαμετρικων περιοχών του αμφ/δη.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το γλαύκωμα
Η απώλεια όρασης εξ αιτίας γλαυκώματος είναι μη αναστρέψιμη και η θεραπεία του που έγκειται στην μείωση της ενδοφθαλμίας πίεσης, γίνεται προκειμένου να σταματήσει η επιδείνωση της κατάστασης.
Η θεραπεία χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες:
Φάρμακα: Το γλαύκωμα συνήθως ελέγχεται με χρήση σταγόνων που χορηγούνται σε καθημερινή βάση. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν την πίεση του ματιού είτε ελαττώνοντας την παράγωγη είτε αυξάνοντας την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού.
Ο ασθενής δεν θα πρέπει ποτέ να τροποποιεί η να σταματά την φαρμακευτική του θεραπεία χωρίς να ενημερώσει τον Οφθαλμίατρο του.
Τα φάρμακα του γλαυκώματος είναι αποτελεσματικά στην διατήρηση της όρασης αλλά μπορεί να έχουν και παρενέργειες. Μερικές από αυτές είναι : αίσθημα καύσου η κνησμού, ερυθρότητα των ματιών η και του δέρματος γύρω από τα μάτια, διαταραχές καρδιακού ρυθμού, δυσκολία στην αναπνοή ιδιαίτερα σε άτομα με εμφύσημα η άσθμα, ξηρότητα στόματος, αύξηση μεγέθους των βλεφαρίδων η και αλλαγή χρώματος των ματιών.
Ο Οφθαλμίατρος πρέπει να ενημερώνεται για οποιοδήποτε σύμπτωμα που σχετίζεται χρονικά με την λήψη αντί-γλαυκωματικών φαρμάκων, όπως και για τυχών άλλα φάρμακα που λαμβάνει ο ασθενής, προκειμένου να αποφευχθεί η πιθανότητα αλληλεπίδρασης με αυτά.
Χειρουργικές επεμβάσεις με χρήση LASER: To LASER μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαφόρους τύπους γλαυκώματος. Στο γλαύκωμα ανοικτής γωνίας το LASER εφαρμόζεται στο σημείο της γωνίας – ηθμό αποχέτευσης προκειμένου να αλλάξει την μικροσκοπική του δομή και να τον κάνει πιο αποτελεσματικό.
Στην περίπτωση του γλαυκώματος κλειστής γωνίας, μια μικρή οπή μπορεί να γίνει με το LASER στην περιφέρεια της ίριδας για να διευκολυνθεί η κυκλοφορία του υδατοειδούς υγρού προς το σημείο αποχέτευσης του.
Κλασσικές χειρουργικές επεμβάσεις: Όταν οι επεμβάσεις αυτές κριθούν αναγκαίες, ο Οφθαλμίατρος με την βοήθεια μικροχειρουργικών εργαλείων, κατασκευάζει ένα τεχνητό άνοιγμα μέσω του οποίου γίνεται αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού. Αν συνυπάρχει καταρράκτης και γλαύκωμα ενδέχεται να γίνει συνδυασμένη επέμβαση είτε ταυτόχρονα είτε σε διαφορετικούς χρόνους. Η επεμβάσεις αυτές είναι πολύ αποτελεσματικές αλλά έχουν και πιθανότητα σοβαρών επιπλοκών για τον λόγο αυτό συνήθως γίνονται σε περιπτώσεις που εναλλακτικές θεραπείες έχουν αποτύχει η θεωρείται απίθανο να είναι αποτελεσματικές, σε περιπτώσεις γλαυκώματος τελικού σταδίου.
Ο ασθενής δεν χρειάζεται να παραμείνει σε νοσηλεία και εξέρχεται από την κλινική την ιδία μέρα.
Ο ρόλος του ασθενή στην επιτυχία της θεραπείας
Ο σημαντικότερος παράγοντας επιτυχίας οποιασδήποτε θεραπείας είναι η τακτική παρακολούθηση του ασθενή και η πιστή εφαρμογή της κατάλληλης αγωγής. Κατά κανόνα το γλαύκωμα είναι μια κατάσταση που συνοδεύει τον ασθενή για όλη του την ζωή και δεν προκαλεί ιδιαίτερα συμπτώματα. Αυτό κάνει την μακροχρόνια συνεργασία του ασθενή δύσκολη, δεδομένου ότι ο ίδιος δεν αντιλαμβάνεται κάποια βελτίωση της κατάστασης του και το όφελος της θεραπείας.
Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να υπάρχει επικοινωνία μεταξύ ασθενούς και γιατρού σε τακτά χρονικά διαστήματα, τόσο για παρακολούθηση και πιθανές τροποποιήσεις της αγωγής όσο και για περιοδική ενημέρωση και ενθάρρυνση του ασθενούς να συνεχίσει την θεραπεία.
Σύνοψη
Το γλαύκωμα είναι μια πολύ σοβαρή πάθηση του οπτικού νεύρου που χωρίς θεραπεία μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε τύφλωση. Η απώλεια όρασης αυτή μπορεί να προληφθεί με έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.
Αν έχετε έναν η περισσότερους παράγοντες κίνδυνου γλαυκώματος χρειάζεται να εξεταστείτε από τον Οφθαλμίατρο σας ακόμα και αν δεν έχετε συμπτώματα.
Άτομα ηλικίας 20 – 64 ετών, χωρίς συμπτώματα και χωρίς γνωστούς προδιαθεσικους παράγοντες, οφείλουν να έχουν μια Οφθαλμολογική εξέταση στην ηλικία των 40 προληπτικά.
Άτομα άνω των 64 ετών πρέπει να εξετάζονται κάθε 1 – 2 χρόνια ανάλογα με τις συστάσεις του Οφθαλμίατρου τους.